کارگروه آینده نگاری و اولویت گذاری یکی از شش کارگروه فعال در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری است. این کارگروه در ابتدای سال 1394 فعالیت خود را آغاز نمود.

وظیفه اصلی این کارگروه شامل دو بخش است: آینده­‌نگاری و اولویت­گذاری؛

زمانی که فرد یا سازمانی سعی در مطالعه آینده دارد، همواره با عدم قطعیت، انبوهی از اطلاعات ناقص، عقاید و دیدگاه­های مختلف، مفروضات و حجم بالایی از ادراک و احساسات روبروست. در چنین وضعیتی و در دنیای در هم تنیده­ای که با آن سر و کار داریم، مشکل اصلی نبود اطلاعات نیست، بلکه نداشتن ظرفیتی برای شناسایی و انتخاب اطلاعات درست و حساس است. فرض کنید در سالن بزرگی قرار دارید که مملو از صفحه­‌های نمایشگر است که هر کدام از آن­ها تحولات و تغییرات جهان را در حوزه­های مختلف نشان می­دهند. سوال اینجاست که شما باید به کدام صفحه و یا صفحه­ها بیشتر توجه کنید؟  آیا توجه و نگاه شما به صفحه­های انتخاب شده، باعث نمی­شود که نسبت به سایر تحولات جاری آسیب­پذیرتر شوید؟ و یا فرصت­های موجود در آن­ها را نبینید؟ به هر حال، نگاه ما به آینده از اطلاعات در دسترس ما شروع می­شود و هنر اصلی آینده­نگاری در این است که بتواند، اطلاعات درست را انتخاب و ترکیب کرده و دانش و بصیرت لازم را برای تصمیم گیری­ها و سیاست گذاری­ها تأمین کند.

 تأمل درباره آینده، همواره از درک گذشته شروع می­شود و اطلاعات در دسترس هم از گذشته منشأ می­گیرند. هدف از این کار درک مسیر تحولات و یا به عبارتی دیگر، درک روندهای شکل گرفته و جاری است. این تحولات و روندها در سطوح مختلفی شکل می­گیرند، بعضی از آن ها در سطح جهانی بوده و بعضی در سطح منطقه­ای و یا حتی محلی هستند. برخی از روندها، تنها در یک حوزه (مانند حوزه فنّاوری اطلاعات) شکل می­گیرند، ولی بعضی (مانند جهانی شدن) در چندین حوزه جاری هستند. همین چند وجهی بودن روندها بر پیچیدگی درک آن­ها می­افزاید و این پیام را می­رساند که دیگر نمی‌توان تنها یک آینده را در نظر گرفت و دقیق پیش­بینی کرد و به این امید بود که آن آینده پیش­بینی شده، محقق شود؛ بلکه باید محدوده وسیع­تری از حوادث ممکن و محتمل آینده را مد نظر قرار داده و نسبت آن محدوده گسترده‌­تر مهیا بود.

سوال بعدی که به ذهن خطور می­کند، این است که پس از شناسایی محدوده وسیع­تر آینده چه باید کرد؟ چطور باید نسبت به آن مهیا بود؟ در جواب این سوال باید به این نکته توجه کنیم که تحولات و روندهای شناسایی شده تا چه حدی در حیطه کنترل و نفوذ ما هستند. ما تا چه حد می­توانیم بر سیر تحولات تأثیر بگذاریم. اگر بر بخش­هایی از تحولات جاری تأثیرگذار باشیم، می­توانیم، آینده مطلوب و دلخواه خودمان را ایجاد کنیم و به آن شکل دهیم (رویکرد هنجاری)، ولی اگر تحولات خارج از حیطه تأثیرگذاری ما باشند، در آن صورت باید نسبت به تبعات و پیامدهای آن آماده باشیم (رویکرد اکتشافی). در حوزه فنّاوری، در اغلب موارد رویکرد اکتشافی پیش برده می­شود، چراکه پیشرفت­های فنّاورانه و ابزارهای آن، در بیشتر موارد، از دنیای خارج به کشورمان وارد می­شود و ما تأثیرگذار بر نحوه تکامل آن­ها نیستیم یا قدرت تأثیرگذاری کمتری داریم.

با توجه به درهم تنیدگی دنیای کنونی و ضرورت شناخت روندهای نقاط دیگر جهان برای درک بهتری از آینده، رهیافت هنجاری به دنبال کشف جنبه­هایی از آینده است که بشر در شکل­گیری آن دخیل است. سناریوسازی، تدوین نقشه راه، چشم­اندازسازی، شناسایی کلان روندها و برنامه­ریزی­های مربوط به آن­ها بخشی از این رهیافت هنجاری هستند و اولویت‌گذاری بیشتر بر مبنای رهیافت هنجاری است. بنابراین بر اساس ماهیت شورای عالی عتف، ستاد آینده­نگاری و اولویت­گذاری در پی شناخت فنّاوری­ها و علومی است که در روند پیشرفت کشور مؤثر عمل کنند و تسهیل کننده طی مسیری هستند که کشور در آن مسیر در حال گام بر داشتن است.

خروجی فعالیت­های ستاد آینده­نگاری و اولویت­گذاری می­تواند گزارش­ها، تجارب و دانش­هایی از گذشته و آینده باشد که در قالب بسته­ای به افراد تصمیم­گیر ارائه می­شود که بتوانند گذشته را تحلیل کنند و آینده را بشناسند تا سیاست­گذاری دقیق­تری داشته باشند.

فعالیت این ستاد از خرداد ماه سال جاری آغاز و تا کنون چندین پروژه و طرح در این ستاد تصویب شده است. یکی از مهم­ترین این طرح­ها تدوین مدل بومی برای اولویت­گذاری علم و فنّاوری در کشور است. پیشتر کمیسیون­های تخصصی شورای عالی عتف برای شناخت اولویت­های خود، به تجارب و دانش ضمنی افراد تکیه کرده­اند و مدل مدون و منسجمی برای اولویت­گذاری نداشته اند. یکی از اهداف ستاد آینده­نگاری و اولویت­گذاری این است که این مدل را ایجاد کرده و آن را به ساختار فرهنگی و سیاست­گذاری کلان کشور نزدیک­تر نماید. در این راستا تاکنون مدل­های کشورهای مختلف و بخصوص کشورهایی که از نظر اجتماعی و فرهنگی به ایران نزدیک هستند، بررسی شده و این ستاد در صدد است که با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی کشور مدل مطلوب جامعه ایران را طراحی نموده تا در نهایت این مدل در
کمیسیون­های تخصصی در زمان اولویت­گذاری با کمک کمیسیون هماهنگی اجرایی گردد.

یکی دیگر از اهداف ستاد آینده­نگاری و اولویت­گذاری، برگزاری سلسله نشست­های تخصصی مرتبط با این حوزه است. در این نشست­ها قرار است افراد تأثیرگذار از ارگان­های تاثیرگذار دعوت شده و موضوعات مهم در حوزه­های مختلف با آنها به بحث و تبادل نظر گذاشته شوند. اولین نشست در زمینه بررسی روندها و چالش­های سلامت الکترونیک در کشور با سخنرانی یکی از افراد متخصص و اجرایی این حوزه و با حضور افراد سرشناس حوزه بهداشت و سلامت، و نیز فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، در شهریور ماه سال جاری برگزار گردید. موضوعات محوری این نشست­ها، چالش­های اصلی کشور هستند که بین متخصصان به بحث گذاشته می­شوند تا اولویت­ها بهتر شناخته شده و برنامه­‌های آینده در راستای حل این چالش­ها تنظیم گردند.

تدوین سناریوهای آینده علم و فناوری، طرح بعدی کارگروه آینده­‌نگاری و اولویت­گذاری است و در حال حاضر یک تیم به منظور انجام پویش محیطی تشکیل شده است، پس از آن کار تحلیل بر داده­های محیطی انجام خواهد شد و گام نهایی نگارش سناریوها خواهد بود.  

با در نظر گرفتن فلسفه وجودی کارگروه آینده­‌نگاری و اولویت­گذاری، یکی دیگر از فعالیت­های مهم این کارگروه، تدوین گزارش‌هایی مربوط به کلان روندهای جهانی به منظور کمک فکری به تصمیم­گیران و سیاست­گذاران است. گزارش نخست این مجموعه درباره کلان روندهای جهانی و تأثیرگذار بر زندگی بشر بوده و در مرحله چاپ و نشر است. تصمیم­گیران کشور می­توانند حین تصمیم­گیری با یک تورق کوچک کلان روندهای دنیا را به خاطر بیاورند و با دید بهتری تصمیم­گیری نمایند. گزارش­های دیگر نیز در حوزه­های اقتصاد، حمل و نقل، کشاورزی، دفاع و امنیت ملی است. در واقع ستاد آینده‌نگاری و اولویت­گذاری در صدد است که برای کمیسیون­های 11گانه شورای عالی عتف، کلان روندهای مرتبط را تهیه، تدوین و منتشر نماید